HET VERHAAL VAN EEN PREEKSTOEL
Een artikel verschenen in de Nieuwpoortse archiefkrant "Elck zegg'het voorts"
Friede Lox
Er was eens…
 |
|---|
| preekstoel Winnezeele |
 |
| St. Martinuskerk Winnezeele |
 |
| preekstoel Nieuwpoort |
 |
| preekstoel Nieuwpoort |
Ons verhaal begint in de vroege 16de eeuw in de Sint-Maartenskerk (kathedraal) te Ieper en in de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Nieuwpoort, krijgt een link begin 19de eeuw in de Sint-Maartenskerk te Winnezeele (Frankrijk) en eindigt in de 20ste eeuw in de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Nieuwpoort.
Ieper
In 1561 werd het bisdom Terwaan ontbonden in drie bisdommen: Boulogne-sur-Mer, Sint-Omaars en Ieper. De kerk van het Sint-Maartensklooster (reguliere kanunniken van Sint-Augustinus) te Ieper werd toen tot kathedraal verheven. Het bisdom Ieper bestond van 1561 tot 1801. Cornelius Jansenius is de bekendste bisschop van het bisdom Ieper geweest. Het concordaat tussen Napoleon Bonaparte en Paus Pius VII van 1801 schafte het bisdom Ieper weer af en vanaf toen behoorden de parochies tot het bisdom Gent. In 1833 werd het bisdom Brugge heropgericht, waar Ieper sindsdien onder valt.
Het atelier van houtsnijder Jacob de Hoosche uit Diksmuide kreeg in 1514-1515 de opdracht om een eikenhouten kansel te beitelen voor de toenmalige Sint-Maartenskerk in Ieper. Het bisdom Ieper bestond van 1561 tot 1801. Toen werd de kerk van het Sint-Maartensklooster (reguliere kanunniken van Sint-Augustinus) tot kathedraal verheven.
Een identiek exemplaar werd op dat moment besteld voor de O.-L.-Vrouwekerk te Nieuwpoort voor de som van 544 pond parises en een halve ton haring (deze gegevens werden ontdekt in 1935 door archivaris Dr Desnick in de rekeningen van de kerkfabriek van Nieuwpoort).
Volgens de clerus van Ieper zou het gotisch kunstwerk in de Sint-Maartenskerk te Ieper, ooit gebruikt zijn door Jansenius, bisschop van Ieper van 1635 tot 1638. In het begin van de 19de eeuw was de toestand van de Sint-Maartenskathedraal te Ieper zorgwekkend en drong een algemene restauratie zich op. De houten afgedankte kansel raakte in de vergeethoek en werd vervangen door een marmeren preekstoel met bronzen taferelen.
Tot dat….hij naar Winnezeele verhuisde….
Winnezeele
Het dorp Winnezeele bevindt zich in Frankrijk tussen Duinkerke en Rijsel, maakt deel uit van het kanton van Steenvoorde en is omgeven door de heuvels van Vlaanderen.
De voormalige heerlijkheid kende sinds 1168 heel wat eigenaars.
De laatste erfgename Catherine, Josephine Prinses van RUBEMPRE, verkoopt op 10 november 1776 het domein aan Jacques, Charles, Antoine CARTON, jonkheer, Heer van TOURELLES, schepen van Ieper. Door die aankoop wordt hij Heer van WINNEZEELE, van HILL en van het burggraafschap St. DONAAT. Zijn weduwe jonkvrouw Marie, Josephe, Victoire MERGHELYNCK wordt in 1789, erfvrouw van WINNEZEELE.
Volgens bronnen zou Jonkheer Jacques CARTON ofwel de kansel in een vergeten hoek van de Sint-Maartenskathedraal ontdekt hebben ofwel aangekocht hebben bij een handelaar in oude rommel voor de som van 160 F. Vermits hij de laatste Heer van WINNEZEELE, schepen van de stad Ieper en tevens kerkmeester van de Sint-Maartenskathedraal was, vond hij het evident dat die preekstoel zijn eigendom was zodat deze in 1803 verhuisde naar Winnezeele en daar de vorige verving. Daar werd hij gerestaureerd door houtsnijder Séraphin Deblonde uit Eke en in 1844 definitief tegen de middenpijler geplaatst. Dezelfde houtsnijder hermaakte in datzelfde jaar de trap.
De zogenaamde Jansenius preekstoel werd in 1913 beschermd als Historisch Monument. Het is één van de mooiste religieuze kunstschatten van Noord-Frankrijk en is een waardevol exemplaar voor de geschiedenis van de Vlaamse kunst. De eikenhouten horizontale voet bestaat uit een stut die met bogen en ribben in verbinding staan met elk van de 6 staanders op hoeken van de voet en schragen zo samen de kuip van de kansel. De kuip is zeskantig (rugzijde + 5 gewone zijden). Het geheel vertoont een zekere eenvoud en harmonie; de zijden zijn buitengewoon fijn en kunstig bewerkt en stellen episodes voor uit de bijbel; de teksten sluiten niet altijd aan bij de figuren en zijn niet historisch verantwoord. Het klankhoofd is plat en dateert uit de 17de eeuw.
Op donderdag 2 juni 1977, op het moment dat hij de mis van 8u30 ging opdragen, ontdekte de pastoor Etienne Vanpeperstraete de verdwijning van vijf panelen van de beschermde preekstoel. De dieven hadden zich de avond voordien laten opsluiten in de kerk. Na de laatste rondgang van de koster Paul Dormieux hadden de dieven de hele nacht de tijd om de gotische panelen los te maken.
Men heeft lang gedacht dat men deze panelen niet meer zou terugzien en dat ze ergens bij een privéverzamelaar terecht gekomen waren. Nochtans, zevenentwintig jaar later (in1999) dacht men dat er eindelijk een einde zou komen aan het feuilleton.
Men had in dat jaar namelijk een serie gestolen kunstvoorwerpen teruggevonden in Limoges. Het gerechtelijk onderzoek eindigde op maandag 26 juli 2004 met een huiszoeking bij een heler in België, te Leuven. Daar heeft men toen tussen de ontroofde voorwerpen van Limoges de panelen van de preekstoel van Winnezeele teruggevonden
Men dacht in die tijd dat de teruggave op wieltjes zou lopen. Niets was minder waar. Het werd een juridisch steekspel tussen de Belgische en de Franse verantwoordelijken. Dankzij de efficiënte actie van het nieuw Kamerlid Jean-Pierre Decool (hij verdedigde het Frans-Vlaamse erfgoed in alle betekenissen) werden de panelen die men te Leuven teruggevonden had, in 2005 in de kerk te Winnezeele teruggeplaatst. De gemeente heeft sindsdien een veiligheidssysteem aangebracht in de kerk.
Nieuwpoort
De eerste kansel in Nieuwpoort (uit 1515, een kopie van de kansel in de Sint-Maartenskerk te Ieper)) werd geplaatst tegen een noorderpijler en bevatte een klankbord. Tijdens de restauratie in de O.-L.-Vrouwekerk in 1900 stelde men vast dat het museum te Brussel in 1885 heel veel interesse had voor de oudste kansel van België en daarvoor een grote som geld bood. Op dit voorstel werd niet ingegaan.
Tijdens de nacht van 22 oktober 1914 werd de O.-L.-Vrouwekerk grotendeels vernietigd en verdween de preekstoel in de vlammen. In 1920 mocht de Bruggeling Prosper Hinderyckx wasafdrukken maken van de preekstoel van Winnezeele met de bedoeling er een kopij van te maken voor de kerk van Nieuwpoort. Tijdens WO II werd de kerk opnieuw vernietigd zodat in 1960 het atelier van Dewispelaere van Brugge de opdracht kreeg om een nieuwe preekstoel te maken naar het model van de oorspronkelijke in Winnezeele. De toestemming om wasafdrukken te maken werd toen door het museum van Schone Kunsten te Brussel geweigerd zodat men zich moest tevreden stellen met foto’s. Sindsdien bezit de O.-L.-Vrouwekerk van Nieuwpoort voor de derde keer dezelfde gotische kansel als deze te Winnezeele.
Alhoewel de huidige kansel geplaatst is tegen de zuidelijke middenpijler en geen klankbord bevat, blijft hij niettemin een prachtig meubel vol symboliek en moet hij zeker op zijn plaats blijven.
Bronnen: tekst geschreven door Raphaël PERSYN – pastoor van Winnezeele |
|---|
De panelen van de preekstoel.
paneel 1 (deur)
Voorstelling: Johannes predikt aan de boord van de woestijn van Juda (boven).
Paneel 2
Voorstelling: Moses brengt de stenen tafelen met de Wet, die hij van God kreeg naar de Israēliten die aan de voet van de Sinaī-Horeb wachten.
Paneel 3
Voorstelling: Jezus houdt zijn Bergrede, met de acht zaligheden, op de bergflank aan de oostzijde van het Meer van Genesaret.
Paneel 4
Voorstelling: Paulus spreekt het volk toe. Het volk neemt schijnbaar een dreigende houding aan.
- Volgens de tekst zou Paulus hier in de synagoge van Damaskus in syriӫ enkele dagen na zijn bekering en doopsel, aan het prediken zijn.
Dat kan inderdaad de bedoeling van de beeldhouwer geweest zijn, die in zijn tijd nog geen waarheidsgetrouwe weergave van de Synagoge kon geven, bij gemis aan gegevens.
- Volgens andere beweringen, bevindt Paulus zich hier in de “gevangenis”. Deze bewering zal wel gesteund zijn op het uitzicht van het gebouw op de achtergrond. Of misschien op de houding van de tweede persoon die bij Paulus werd afgebeeld.
Deze bewering heeft echter geen Bijbelse grond. Paulus heeft nergens in dergelijke omstandigheden van uit een gevangenis het volk toegesproken.
- Me zou evenwel in het afgebeelde tafereel de gebeurtenis kunnen zien, die verhaald staat in de Handelingen der Apostelen, hoofdstuk 21;, vers 35 en volgende: Toen Paulus bij de trappen gekomen was, moest hij vanwege het opdringerige volk door de soldaten gedragen worden. Want de mensenmassa liep mee, luid schreeuwend: “Weg met hem!” (vers 35 en 36). Nadat hem dit was toegelaten, ging Paulus op de trappen staan en gaf met de hand een teken aan het volk. Er viel een diepe stilte en hij sprak hen als volgt in het Hebreeuws toe: ….. (vers 40)
In dit geval verbeeldt het gebouw in de achtergrond de Antoniaburcht, de kazerne de Romeinse bezettingstroepen in Jeruzalem.
Paneel 5
Voorstelling: De apostel Petrus houdt op Pinksterdag zijn eerste rede tot de samengestroomde menigte in Jerusalem.
Nota:
Deze 5 taferelen verduidelijken de taak van de priester als verkondiger van Gods woord:
Gods geboden aankondigen (Moses),
Christus aankondigen (Johanes de Doper),
Christus’ Boodschap verkondigen (bergrede),
Jesus als Messias verkondigen - aan het Joodse volk (Petrus), - aan de andere volkeren (Paulus).
 |
Paneel boven de preekstoel
bron tekst panelen: eerste boekje “NIEUWPOORT GIDS voor de O.L.Vrouwekerk”
|
|---|
************************************************************************************************************************************
MODEL VOOR DE PREDIKSTOEL UIT NIEUWPOORT
De meeste parochianen hebben horen vertellen hoe onze kerk in de 20e eeuw tot twee maal toe haar predikstoel zag in vlammen opgaan.
Die predikstoel was tot vóór WO 1 eigenlijk gemaakt naar het model van de predikstoel uit de Sint Maartenskathedraal te Ieper !
Nu is die predikstoel in de kerk van Winnezele, in Frans Vlaanderen beland.
Hoe ?
In 1794 werd hij verwezen naar de 'rommelsacristie' (jawel) te Ieper en vervangen door die uit de Dominikanerkerk.
In 1803 werd bedoelde predikstoel aangekocht door mevrouw Carton de Tourelles voor 14 Franse kronen. Haar man was lid van het bestuur van de kathedraal van Ieper, maar ook heer van Winnezele.
Dat kerkmeubel dateert uit het begin van de 16e eeuw en heeft een klankbord uit de 17e eeuw. Vanaf 1804 stond het dus in de kerk van Winnezele , en werd in 1845 gerestaureerd door een schrijnwerker uit Eke.
In een juli-nacht van 1972 heeft men er de vijf manelen uit gestolen en die zijn 23 jaar later wéér opgedoken.
Een vakman uit Marcq-en-Baroeul heeft ze onder handen genomen en sinds zaterdag 23 juli 2005, zitten de panelen wéér op hun oorspronkelijke plaats.
bron: Gidsenblad van Ieper 2005 ?
.........................................................................................................................................................................................